Selulosa merujuk kepada sekumpulan bahan yang berasal daripada selulosa, yang merupakan polimer organik yang paling banyak di Bumi dan komponen utama dinding sel tumbuhan. Selulosa ialah polisakarida linear yang terdiri daripada unit glukosa berulang yang dihubungkan bersama oleh ikatan glikosidik β(1→4).

Bahan selulosa secara meluas boleh dikelaskan kepada dua kategori: semula jadi dan sintetik.

Selulosa semulajadi:

1. Pulpa Kayu: Diperolehi daripada gentian kayu, pulpa kayu merupakan sumber utama selulosa yang digunakan dalam pelbagai industri, termasuk pembuatan kertas, tekstil dan pembinaan.
2. Kapas: Gentian kapas, yang diperoleh daripada bulu benih tumbuhan kapas, terdiri hampir keseluruhannya daripada selulosa. Kapas digunakan secara meluas dalam pengeluaran tekstil kerana kelembutan, kebolehnafasan, dan daya serapnya.
3. Hem: Gentian rami, diekstrak daripada batang tumbuhan hem, mengandungi selulosa dan digunakan dalam tekstil, pembuatan kertas dan bahan komposit.
4. Buluh: Gentian buluh, yang diperoleh daripada pulpa tumbuhan buluh, kaya dengan selulosa dan digunakan dalam pembuatan tekstil, serta dalam pengeluaran kertas dan bahan binaan.

Selulosa sintetik:

1. Selulosa Dijana Semula: Dihasilkan melalui pelarutan selulosa dalam pelarut, seperti cuprammonium hidroksida atau viscose, diikuti dengan penyemperitan ke dalam mandian pembekuan. Bahan selulosa yang dijana semula termasuk rayon viscose, lyocell (Tencel), dan selulosa asetat.
2. Ester Selulosa: Derivatif selulosa diubah suai secara kimia yang diperoleh melalui tindak balas pengesteran dengan pelbagai asid. Ester selulosa biasa termasuk selulosa asetat, selulosa nitrat (seluloid), dan selulosa asetat butirat. Bahan-bahan ini mendapat aplikasi dalam pengeluaran filem, salutan dan plastik.

Aplikasi Selulosa:

1. Tekstil: Gentian selulosa, kedua-duanya semula jadi (cth, kapas, rami) dan dijana semula (cth, rayon viscose, lyocell), digunakan secara meluas dalam pembuatan tekstil untuk pakaian, tekstil isi rumah dan fabrik perindustrian.
2. Kertas dan Pembungkusan: Pulpa kayu, yang diperoleh daripada sumber selulosa, berfungsi sebagai bahan mentah utama untuk pembuatan kertas dan bahan pembungkusan. Gentian selulosa memberikan kekuatan, penyerapan, dan kebolehcetakan kepada produk kertas.
3. Bahan Binaan: Bahan selulosa, seperti kayu dan buluh, digunakan dalam pembinaan untuk komponen struktur (cth, rangka kayu, papan lapis) dan kemasan hiasan (cth, lantai kayu keras, panel buluh).
4. Produk Penjagaan Diri: Bahan berasaskan selulosa digunakan dalam produk penjagaan diri, termasuk kain lap, tisu dan produk kebersihan penyerap, kerana kelembutan, kekuatan dan kebolehbiodegradannya.
5. Makanan dan Farmaseutikal: Derivatif selulosa, seperti selulosa mikrokristalin dan karboksimetilselulosa, digunakan sebagai eksipien dalam formulasi makanan dan farmaseutikal untuk sifat pemekat, penstabilan dan pengikatnya.

Kelebihan Selulosa:

1. Boleh Diperbaharui dan Terbiodegradasi: Bahan selulosa diperoleh daripada sumber tumbuhan yang boleh diperbaharui dan boleh terbiodegradasi, menjadikannya alternatif yang mampan alam sekitar kepada polimer sintetik.
2. Kepelbagaian: Selulosa mempamerkan pelbagai sifat dan fungsi, membolehkan aplikasi yang pelbagai merentasi industri, daripada tekstil kepada farmaseutikal.
3. Ketersediaan: Selulosa bersifat banyak, dengan sumber daripada kayu dan kapas kepada buluh dan rami, memastikan bekalan yang konsisten dan boleh dipercayai untuk kegunaan industri.
4. Biokeserasian: Banyak bahan selulosa adalah biokompatibel dan tidak toksik, menjadikannya sesuai untuk digunakan dalam makanan, farmaseutikal dan aplikasi perubatan.

Ringkasnya, selulosa merangkumi pelbagai jenis bahan yang berasal daripada selulosa, menawarkan kepelbagaian, kemampanan dan biokompatibiliti merentas pelbagai aplikasi dalam industri seperti tekstil, pembuatan kertas, pembinaan, penjagaan diri dan penjagaan kesihatan.